De zwarte bes of Ribes nigrum maakt deel uit van de ribesfamilie of Grossulariaceae. Het is de vrucht van de zwarte bessenplant, een dichte struik die tussen 1m en 1,5m hoog wordt.
De plant is afkomstig uit Centraal-Europa en Noord-Azië. 80% van de wereldproductie van zwarte bes is Europees. In de Middeleeuwen werden de vruchten al gebruikt om hun geneeskrachtige eigenschappen, onder andere om jicht te behandelen. Zowel de bladeren, als de vruchten en de knoppen worden in de fytotherapie gebruikt.
Het blad bevat flavonoïden (quercetol, kaempferol, catechol, epicatechol), tanninen, anthocyanen (cyanidine, delphinidine, peonidine, malvidine), fenolzuren zoals koffiezuur en chlorogeenzuur. De vrucht is zeer rijk aan vitamine C en bevat ook polyfenolen (flavonoïden, anthocyanosiden, ellagitaninen en verwanten), carotenoïden (betacaroteen, luteïne, zeaxanthine) en polysacchariden (CAPS: cassis polysaccharides). Bovendien is de olie uit de zaden zeer rijk aan poly-onverzadigde vetzuren (GOPALAN & al., 2012).
Zwarte bes vangt vrije radicalen en remt lipidenperoxidatie. Het verbetert de levensvatbaarheid van cellen, vermindert de gehaltes aan MDA die markers zijn voor oxidatieve stress, en vermindert celdood ten gevolge van zuurstofperoxide (GARBACKI & al., 2005 ; JIA & al., 2014). Het verhoogt de activiteit van antioxiderende enzymen zoals SOD en glutathion peroxydase (GOPALAN & al., 2012).
Bladeren van zwarte bes bezitten ontstekingsremmende eigenschappen en verminderen door carrageen veroorzaakt ontstekingsoedeem bij ratten (DECLUME & al., 1989 ; GARBACKI & al., 2004).
Bij ratten remmen de uit het blad van de zwarte bes geïsoleerde proanthocyanidinen de leucocytaire infiltratie. Dit mechanisme kan worden verklaard door inhibitie van de celadhesiemoleculen ICAM-1 en VCAM-1, en door een vermindering van transcriptie van VEGF geïnduceerd door TNF-α (GARBACKI & al., 2005).
In vitro, verlagen de prodelphinidinen uit zwarte bes de productie van prostaglandinen door inhibitie van cyclo-oxygenasen en verhogen ze de productie van bestanddelen voor het kraakbeenweefsel (collageen II en proteoglycanen). Bijgevolg heeft het een heilzame werking voor artrose (GARBACKI & al., 2002).
Bij muizen met atopische dermatitis verbeteren de polysacchariden in zwarte bes dosisafhankelijk de klinische tekenen van de atopie. Bovendien verminderen ze de concentratie in het serum van immunoglobulinen type E alsook de infiltratie van mastocyten in de huid (ASHIGA & al., 2017).
Anthocyanen in zwarte bes beïnvloeden de regeneratie van rodopsine, een pigment dat zorgt voor de aanpassing aan schemerlicht, waardoor het nachtzicht wordt verbeterd. Bij een dosis van 50 mg/dag verminderen ze de symptomen die samengaan met oogvermoeidheid bij patiënten die veel met schermen werken (NAKAISHI & al., 2000).
Een onderzoek bij ratten en konijnen die zwarte bes kregen te eten, toont aan dat de anthocyanen intact werden teruggevonden op het niveau van het hoornvlies, het kamervocht, het straalvormig lichaam, het oogwit en het netvlies. Dat betekent dat anthocyanen de bloed-netvliesbarrière en de bloed-vochtbarrière kunnen passeren (MATSUMOTO & al., 2006).
Anthocyanen verbeteren de bloedstroom in de oogzenuw en in het netvlies. Daarnaast verhogen en normaliseren ze de concentratie aan endotheline-1 bij patiënten met glaucoom (OHGURO & al., 2007).
Zwarte bes verbetert de transductie van zenuwsignalen, gemeten door het vrijmaken van dopamine door het striatum. Bovendien herstellen de polyfenolen in zwarte bes het vermogen van de hersenen om een neurobeschermende respons te genereren in geval van stress bij ratten (SHUKITT-HAL & al., 2005). Het vermindert neuronendood veroorzaakt door rotenon. Plantenextracten die rijk zijn aan anthocyanen en proanthocyanidinen hebben een betere neurobeschermende activiteit dan extracten die rijk zijn aan andere polyfenolen (STRATHEARN & al., 2014).
Polysacchariden in zwarte bes (CAPS) hebben een immunostimulerende werking. Ze stimuleren de activiteit van macrofagen, hebben een antitumorale werking en stimuleren de afgifte van IL-2, IL-10, interferon-γ en d’IL-4 door splenocyten in vitro (TAKATA & al., 2005). Ze induceren de activering van dendritische cellen afhankelijk van receptor TLR4 en stimuleren de afgifte van cytokinen type Th1 (ASHIGAI & al., 2017).
Zwarte bessen bezitten antivirale eigenschappen in vitro en in vivo tegen het virus Influenza A door interferentie met de internalisatie van het virus waardoor het binnendringen in de gastcellen wordt beperkt (EHRHARDT & al., 2013 ; SEKIZAWA & al., 2013 ; HAASBACH & al., 2014).
In menselijke cellijnen in vitro beperken zwarte bessen DNA-beschadiging veroorzaakt door waterstofperoxide en bezitten ze bijgevolg een anti-genotoxische werking omdat het de genomische instabiliteit vermindert. Deze effecten lijken verbonden te zijn met de antioxiderende bestanddelen zoals polyfenolen en L-ascorbinezuur (YAMAMOTO & al., 2014).
Bij een model van levertumor geïnduceerd bij ratten, vermindert zwarte bes op dosisafhankelijke wijze de incidentie, het aantal, de grootte en het volume van preneoplastische knobbeltjes in de lever. Het remt abnormale celproliferatie en bevordert de apoptose van tumorcellen (BISHAYEE & al., 2011).
Bij ratten met spontane hypertensie zorgt de inname van zwarte besolie voor een daling van de bloeddruk (ENGLER & al., 1993).
Er werd aangetoond dat zwarte bes de synthese van NO verhoogt. Het zorgt voor een vasorelaxerende werking, afhankelijk van het endothelium, door tussenkomst van de endotheelreceptoren van histamine H1 (NAKAMURA & al., 2002).
Zwarte besolie, samen met vis en olijfolie, zorgt voor een vermindering van de gehaltes in het serum van tromboxaan B2, een metaboliet van tromboxaan A2 die een protrombotische factor is die wordt vrijgegeven door de geactiveerde plaatjes. Het verlaagt bijgevolg het risico op de vorming van een trombus en op cardiovasculaire ongevallen (PREGNOLATO & al., 1996).
Voor een lekkere oppepper, denk aan zwarte bes!
